Ish-banka publike gjermane WestLB është entiteti i fundit që ka ngritur një padi kundër Mbretërisë së Spanjës përpara ICSID (Qendra Ndërkombëtare për Zgjidhjen e Mosmarrëveshjeve të Investimeve) në lidhje me uljen e shpërblimit për energjitë e rinovueshme të vendosura nga Qeveria e Partisë Popullore (PP). Ky arbitrazh i bashkohet një sërë konfliktesh të ngjashme që në total kanë kaluar tashmë tridhjetë procese gjyqësore ndërkombëtare, si pasojë e pasigurisë së krijuar nga ndryshimet në politikat energjetike të Spanjës.
Me këtë rast tashmë janë mbi 30 arbitrazhe ndaj vendit tonë në organizata të ndryshme ndërkombëtare. Nga këto, një është paraqitur para Uncitral (Komisioni i Kombeve të Bashkuara për të Drejtën Ndërkombëtare të Tregtisë), tre para Institutit të Arbitrazhit të Dhomës së Tregtisë së Stokholmit dhe 28 para vetë ICSID, nën mbrojtjen e Bankës Botërore. Këto raste reflektojnë një tension ligjor në rritje midis investitorëve ndërkombëtarë dhe shtetit spanjoll, pas reformave drastike në sektorin e energjisë elektrike të kryera kryesisht në vitet 2012 dhe 2013.
Që nga procesi i parë gjyqësor kundër reformave në sektorin energjetik të nisur nga qeveria e Rodríguez Zapatero – gjashtë vjet më parë – deri më sot, Spanja ka arritur të zgjidhë vetëm tre arbitrazhe. Nga këto, dy u zgjidhën në Stokholm, me rezultate të favorshme për shtetin. Megjithatë, vendimi më i fundit i ICSID ishte i favorshëm për investitorët e fondit britanik Eiser, një goditje e rëndë për arkën publike spanjolle, të cilët u urdhëruan të paguanin 128 milionë euro dëmshpërblim.
Ky rast i veçantë përbën një precedent kyç brenda jurisprudencës ndërkombëtare të arbitrazhit, pasi, sipas gjykatës ICSID, shkurtimet e bëra nga Spanja dëmtuan seriozisht përfitimin e investimeve të Eiser në disa impiante termike diellore të vendosura në jug të vendit.
Një sektor në krizë: shkurtime pa asnjë kompensim
Miguel Ángel Martínez-Aroca, president i Anpier (Shoqata Kombëtare e Prodhuesve të Energjisë Fotovoltaike), ka theksuar vazhdimisht se ka një ndryshim të dukshëm midis çmimeve të lëshuara në Stokholm dhe çmimit ICSID. Ndërsa çështjet e Stokholmit trajtonin reformat e miratuara nga qeveria Zapatero, arbitrazhi ICSID u fokusua në reformën energjetike të Partisë Popullore.
Ky dallim është i rëndësishëm sepse, sipas Martínez-Aroca, qeveria e Zapatero i kompensoi investitorët me pesë vjet shtesë shpërblimi, të cilat gjeneruan kompensim edhe më të lartë se shkurtimet e aplikuara. Megjithatë, administrata e Mariano Rajoy nuk ofroi asnjë dëmshpërblim, pavarësisht uljeve drastike të primeve të dhëna për investimet në energjitë e rinovueshme, gjë që shkaktoi një ortek ankesash nga këta investitorë.
Kjo pakënaqësi pasqyron një problem më të madh: Spanja është bërë një nga tre vendet në botë me më shumë kërkesa nga investitorët ndërkombëtarë, kryesisht të lidhura me shkurtimet në energjinë e rinovueshme. Sipas vlerësimeve, pesha ekonomike e këtyre padive mund të shkojë në më shumë se 7.000 milionë euro nëse investitorët përfundimisht kanë të drejtë në pjesën tjetër të arbitrazheve në pritje.
Nga ana e tij, Álvaro Nadal, ministri i atëhershëm i Energjisë, Turizmit dhe Agjendës Dixhitale, ka minimizuar rëndësinë e këtyre kërkesave, duke deklaruar se kompensimi do të jetë gjithmonë më i ulët se kursimet e krijuara nga reforma e diskutueshme e sistemit elektrik, e cila ka qenë burimi i gjithë këtij konflikti.
Pas nxjerrjes së vendimit të ICSID në favor të Eiser-it, qeveria miratoi një ligj që lejon që teprica e sistemit të energjisë elektrike, e cila kishte akumuluar 1.130 milionë euro që nga viti 2014, të përdoret për të paguar gjobat që rezultojnë nga arbitrazhet, përfshirë edhe ato të ardhshme. . Ky vendim ka krijuar një shqetësim të ri brenda sektorit të burimeve të rinovueshme, i cili sheh sesi kjo tepricë, e cila duhet të ishte përdorur për të përmirësuar qëndrueshmërinë e sistemit, përdoret tani për të paguar dëmshpërblim investitorët e huaj.
Investitorët spanjollë të pambrojtur
Një nga paradokset më të dukshme të kësaj situate është mungesa e mbrojtjes në të cilën ndodhen investitorët kombëtarë. Ndërsa investitorët ndërkombëtarë kanë arritur t'u drejtohen gjykatave të arbitrazhit, investitorët spanjollë janë kufizuar në përdorimin e Gjykatës Kushtetuese dhe Gjykatës së Lartë, të dyja të favorshme për qeverinë kur bëhet fjalë për shkurtimet. Kjo ka krijuar një ndjenjë të standardeve të dyfishta, pasi investitorët e huaj, përmes aksesit në gjykata si ICSID, kanë arritur kompensim që spanjollët nuk mund ta marrin.
Në këtë kontekst, një grup investitorësh spanjollë i paraqitën rastin e tyre Avokatit të Popullit, i cili rekomandoi që Qeveria të marrë masa për të siguruar që investitorët vendas të mos trajtohen më keq se ata të huaj sipas Traktatit të Kartës së Energjisë, i cili ka qenë kuadri rregullator i përdorur nga ndërkombëtarët investitorët të paraqesin pretendimet e tyre.
Avokati i Popullit jo vetëm që kërkoi trajtim të barabartë, por gjithashtu kërkoi nga Qeveria që të krijojë mekanizma për të kompensuar sakrificën "unike" që ndryshimi i shpërblimit i ka shkaktuar investitorëve vendas. Megjithatë, deri më tani nuk është marrë asnjë masë për zbutjen e kësaj situate.
Arbitrazhet ndërkombëtare: procese të gjata dhe të shtrenjta
Arbitrazhet ndërkombëtare rreth shkurtimeve të burimeve të rinovueshme nuk janë vetëm procese komplekse, por janë gjithashtu jashtëzakonisht të ngadalta. Për çështjet që lidhen me Spanjën, ICSID ka caktuar gjykata për 27 nga 28 arbitrazhet e paraqitura, secila e përbërë nga një president dhe dy arbitra të zgjedhur nga të dyja palët. Këto procese janë jo vetëm të gjata në kohë, por edhe të kushtueshme për vendin e pandehur. Për shembull, arbitrazhi që dënoi Spanjën në favor të Eiser përfshinte një kosto afër 900.000 euro.
Këto kosto nuk kufizohen në kompensimin që duhet të paguajë Spanja nëse humbet çështjet, por përfshijnë gjithashtu tarifat e arbitrave dhe personelit të lidhur, gjë që rrit koston totale të çdo procesi arbitrazhi. Me më shumë se 20 arbitrazhe ende për t'u zgjidhur, ndikimi financiar i këtyre proceseve gjyqësore mund të jetë shkatërrues nëse shumica është e pafavorshme për shtetin.
Në përmbledhje, Spanja përballet me një situatë kritike në fushën e arbitrazheve ndërkombëtare. Me më shumë se 7.000 milionë në rrezik dhe me gjithnjë e më shumë vendime kundër tij, shtetit do t'i duhet të rishqyrtojë qasjen e tij ndaj energjive të rinovueshme dhe kompensimit. Presioni ndërkombëtar dhe mungesa e mekanizmave adekuat për të mbrojtur investitorët kombëtarë gjenerojnë një pengesë që mund të ketë një ndikim të rëndësishëm ekonomik në periudhën afatmesme dhe afatgjatë.