Arbitrazhi ndërkombëtar për shkurtime për energjitë e rinovueshme në Spanjë ka gjeneruar polemika të shumta ligjore dhe ekonomike ndër vite. Dënimi i lëshuar nga Gjykata Ndërkombëtare për Zgjidhjen e Mosmarrëveshjeve të Bankës Botërore (ICSID) në mosmarrëveshjen midis Spanjës dhe fondi ABN Amro (Eiser) ishte një nga të parët dhe precedentë të rëndësishëm në historinë e këtyre proceseve gjyqësore.
Vendimi ishte i fuqishëm: Spanja kishte ka shkelur nenin 10 të Kartës së Energjisë duke ndryshuar rrënjësisht kuadrin rregullator që fillimisht ofronte stimuj për energjitë e rinovueshme, gjë që shkaktoi dëme të konsiderueshme për investitorët. Si rezultat, gjykata urdhëroi Spanjën të paguante 128 milionë euro, megjithëse shifra ishte dukshëm më e vogël se më shumë se 300 milionë të kërkuara fillimisht nga paditësit.
Konteksti i arbitrazheve dhe shkurtimeve për energjitë e rinovueshme
Konflikti në lidhje me këtë arbitrazh daton që nga vendimet e qeverisë spanjolle të uljen e primeve të energjisë së rinovueshme, një politikë që kishte qenë thelbësore për tërheqjen e investimeve në këtë sektor në dekadën e parë të viteve 2000 Kompani të tilla si Eiser bënë investime të rëndësishme në termocentralet diellore duke besuar në kuadrin rregullator të favorshëm të zbatuar sipas Dekretit Mbretëror 661/2007.
Megjithatë, në vitin 2010, me qeverinë PSOE dhe më pas në 2013 me qeverinë e PP, u kryen reforma të rëndësishme që ulën në mënyrë drastike ndihmën për energjinë e gjelbër, gjë që bëri që shumë investitorë ndërkombëtarë të zgjidhnin të padisën Spanjën. Këto reforma u panë nga investitorët si një shkelje e pritshmërive të tyre legjitime për përfitimin, veçanërisht pasi ato bazoheshin në përllogaritje që parashikonin shifra shumë më të larta fitimi.
Qeveria spanjolle, nga ana e saj, ka mbrojtur në shumë raste se sovraniteti i shtetit i jep të drejtën për të modifikuar rregulloret kur është e nevojshme, dhe ka argumentuar se reforma e vitit 2013 ishte thelbësore për të korrigjuar një deficit të paqëndrueshëm tarifor. Pavarësisht mosmarrëveshjeve, gjykatat kanë riafirmuar në mënyrë të përsëritur se ligji sovran nuk mund të zbatohet në një mënyrë që shkakton dëm joproporcional për investitorët.
Madhësia e arbitrazheve në vazhdim
Ky arbitrazh ishte vetëm fillimi i një sërë procesesh gjyqësore. Aktualisht, sipas ICSID dhe burimeve të tjera ndërkombëtare, Spanja përballet me më shumë se 52 arbitrazhe në gjykatat ndërkombëtare lidhur me shkurtimet në energjitë e rinovueshme, gjë që e bën vendin një nga më të kërkuarit në mbarë botën, së bashku me Argjentinën, Rusinë dhe Venezuelën. Shuma totale e padive të ngritura i kalon 10.000 milionë euro.
Deri më tani, gjykatat ndërkombëtare kanë vendosur në favor të investitorëve në 25 nga 34 paditë e zgjidhura, megjithëse në disa raste Spanja ka marrë më pas të anulojë çmimet, siç ndodhi me çmimin e Eiser me vlerë 128 milionë euro, i cili u anulua nga ICSID për shkak të konfliktit të interesit.
Një shembull tjetër i fundit përfshin rastin e EBL, një kompani zvicerane që paditi Spanjën për kompensim prej 175 milionë eurosh për shkak të reformës së vitit 2013. Në këtë rast, ICSID vendosi në favor të Spanjës, duke argumentuar se kërkesat ishin të papranueshme dhe duke i detyruar paditësit të. mbulojnë shpenzimet ligjore të Spanjës.
E ardhmja e arbitrazheve
Pavarësisht fitoreve ligjore, Spanja vazhdon të përballet me një numër të madh çmimesh të jashtëzakonshme. Sipas të dhënave të Ministrisë së Tranzicionit Ekologjik, nga 52 arbitrazhe të paraqitura, Tashmë janë dhënë 34 çmime; Nga këto, tre janë anuluar, shtatë janë fituar nga Spanja dhe në 25 investitorët kanë pasur të drejtë. Shërbimet juridike të shtetit kanë arritur të ulin ndjeshëm dëmshpërblimin e kërkuar deri në 84% të asaj që ishte kërkuar fillimisht.
Një faktor kyç në këto mosmarrëveshje ka qenë Traktati i Kartës së Energjisë (TCE), një marrëveshje shumëpalëshe që synon mbrojtjen e investimeve në sektorin e energjisë, të cilën shumica e pretenduesve e kanë pranuar. Megjithatë, vlefshmëria e arbitrazheve të bazuara në TKE është vënë në pikëpyetje pasi Gjykata e Drejtësisë së Bashkimit Evropian deklaroi se këto arbitrazhe ishin të papajtueshme me ligjin komunitar në rastet e mosmarrëveshjeve brenda BE-së. Ky fakt ka lejuar Spanjën të anulojë disa vendime të dhëna, veçanërisht në gjykatat suedeze.
Në dhjetor 2023, Spanja ndërmori një hap shtesë duke njoftuar tërheqjen e saj nga TKE, megjithëse traktati parashikon që investimet e bëra përpara tërheqjes së saj do të mbrohen për 20 vjet të tjera. Deri më sot, asnjë nga kompensimet kryesore dekretimet në arbitrazhe kundër vendit janë paguar, pjesërisht për shkak se Komisioni Evropian urdhëroi Spanjën të mos paguajë derisa të përcaktohet nëse primet përbëjnë ndihmë të paligjshme shtetërore.
Elecnor dhe roli i tij në investime
Një lojtar i rëndësishëm në zhvillimin e infrastrukturës së rinovueshme në Spanjë ka qenë Eleknori, një grup biznesi që merr pjesë në këto procese gjyqësore. Elecnor ka qenë një partner i Eiser në investimet në lidhje me termocentralet diellore që motivuan padinë fillestare të Eiser përpara ICSID. Me më shumë se 60 vjet në sektorin e energjisë dhe infrastrukturës, Elecnor vazhdon të jetë një nga aktorët kryesorë në projektet e energjisë së rinovueshme si në Spanjë ashtu edhe në nivel ndërkombëtar.
Diversifikimi i aktiviteteve të Elecnor gjatë viteve e ka lejuar kompaninë të ecë përpara, pavarësisht nga proceset gjyqësore dhe shkurtimet e pagave në Spanjë. Me një prani në më shumë se 50 vende dhe një orientim të fortë drejt energjive të rinovueshme dhe teknologjive të reja, Elecnor ka arritur të mbetet një nga grupet më me ndikim në sektorin global të energjisë.
Rikonfigurimi i peizazhit energjetik në Spanjë, i nxitur nga reformat ligjore dhe fiskale në këtë sektor, së bashku me proceset gjyqësore ndërkombëtare që janë ende në vazhdim, ka implikime të rëndësishme për të ardhmen e vendit si destinacion për investime në energjinë e pastër. Mosmarrëveshjet në lidhje me reformat e 2010 dhe 2013 ka të ngjarë të vazhdojnë në gjykatë edhe për disa vite të tjera, me mundësinë që investitorët e rinj të vendosin të zgjedhin arbitrazhin nëse nuk gjejnë një zgjidhje për pretendimet e tyre përmes mjeteve administrative ose gjyqësore në vend.